به گزارش پایگاه خبری خوز نگار ؛ درباره مفهوم توسعه باید گفت ؛ توسعه یعنی فرایند بهبود با توجه به مجموعه‌ای از شاخص‌ها و معیارها یا ارزش‌ها. مایکل تودارو ( Michael Paul Todaro اقتصاددان آمریکایی و نظریه‌پرداز در زمینه اقتصاد توسعه ، توسعه را فرایند بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی تمام مردم می داند ؛ او به سه جنبه مهم توسعه اشاره دارد :
ارتقای سطح زندگی مردم: یعنی بالارفتن سطح درآمد و مصرف مواد غذایی، بالارفتن سطح خدمات پزشکی و آموزشی از طریق فرایندهای مناسب رشد اقتصادی.
ایجاد شرایطی که موجب رشد عزت نفس مردم شود: از طریق استقرار نظام ها و نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که مشوق شأن و احترام انسان باشد.
افزایش آزادی های مردم در انتخاب: از طریق وسعت بخشیدن به حدود متغیرهای انتخاب آن‌ها
بعد از شناخت مفهوم توسعه به مفهوم توسعه پایدار پرداخته می شود ؛ توسعه ی پایدار به فرآیندی گفته می شود که بتواند نیازهای نسل حاضر را بدون لطمه زدن به برآورده ساختن نیازهای نسل‌های آینده و سازگار با منافع نسل‌های آینده برآورده سازد.
عنصر مهم و کلیدی در این تعریف، تأکید بر حفظ رفاه نسل‌ها (حال و آینده) در طول زمان می‌باشد؛ در این تعریف، هر رشد و توسعه‌ای که منجر به از بین رفتن منابع طبیعی و تخریب محیط زیست شود، ارزش و نمره منفی دارد.
درباره معیارها و شاخص‌های توسعه باید گفت : کفایت درآمد خانوارها برای فراهم سازی بسته معیشتی شامل حداقل غذا، سرپناه، پوشاک، بهداشت و درمان ، وجود کار برای سرپرستان خانوارها ، افزایش دسترسی افراد به آموزش و ازدیاد نرخ باسوادی ، برخورداری عموم افراد جامعه از امکان و فرصت ( برابر) مشارکت در اداره جامعه را از مهمترین شاخص های توسعه می توان دانست.
همچنین میردال ( Gunar Myrdal اقتصاددان فقید هلندی) شاخص‌های زیر را برای ارزیابی توسعه برشمرده است: خِرَد گرایی، توسعه دانش، افزایش بهره‌وری، ارتقاء سطح زندگی[ تغذیه، مسکن، بهداشت و آموزش]، برابری اقتصادی و اجتماعی، بهبود نهادها و رفتارها و عادات و رسوم، دموکراسی به طور ریشه‌ای و گسترده در سطح جامعه ،انضباط اجتماعی ، افزایش ثروت و رفاه مردم و افزایش اشتغال، از پیامد های توسعه اقتصادی و اجتماعی است.
برای بررسی توسعه اقتصادی و اجتماعی استان خوزستان ابتدا باید ساختار اقتصادی استان خوزستان مورد کنکاش قرار داد ؛
ویژگی های طبیعی و جمعیتی استان خوزستان
استان خوزستان با وسعت بیش از ۶۳ هزار کیلومتر مربع ( ۳.۹ درصد مساحت کل کشور) بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای ۳۰ شهرستان، ۸۸ شهر و ۶۶۲۵ آبادی می‌باشد. این استان از دو قسمت کوهستانی و جلگه‌ای تشکیل شده که حدود ۳۵ وسعت آن ناحیه کوهستانی (شمال و شرق استان) و ۲۰ درصد آن، بیابانی است ( جنوب و جنوب غربی استان).
حدود ۸۵ درصد وسعت استان، دارای اقلیم فرا خشک، خشک و نیمه خشک می‌باشد. از ویژگی‌های مناطق خشک، بالا بودن درجه حرارت و میزان تبخیر سطحی، پایین بودن میزان نزولات جوی و شوری خاک است. به دلیل کمی بارندگی، پوشش گیاهی در این مناطق فقیر و پراکنده می‌باشد.
۵ رودخانه کارون، کرخه، مارون و ، دز و زهره، تأمین کننده آب آشامیدنی مردم و فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی و تولید انرژی در استان خوزستان می باشند.
برآورد جمعیت استان خوزستان در سال ۱۴۰۲ حدود ۵.۱ میلیون نفر (۵.۹ درصد جمعیت کشور) بوده است؛ در حالی که در سال های ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵سهم جمعیت استان خوزستان از کشور، به ترتیب ۶.۳ درصد و ۶.۵ درصد بود.
کاهش سهم جمعیت استان از کشور درحالی بوده که میزان باروری استان خوزستان از میانگین کشور بالاتر بوده و در سال های ۱۴۰۰-۱۳۹۶، پس از استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی در رتبه سوم بین استان‌های کشور قرار داشت.
این آمارها نشان می دهد که استان خوزستان در دهه ۵۵-۱۳۴۵ مهاجر پذیر و در سال‌های پس از انقلاب، مهاجرفرست بوده است.
در سال های ۹۵-۱۳۹۰، میانگین نرخ رشد سالانه جمعیت در مناطق شهری و روستایی استان خوزستان به ترتیب ۱.۳ درصد و ۰.۰۸ درصد بود که بیانگر مهاجرفرستی مناطق روستایی استان می باشد
در سال ۱۳۹۰، سهم استان خوزستان از ارزش محصول ناخالص داخلی کشور، ۲۱ درصد ( بیشترین مقدار) بود که با نوساناتی به ۱۳.۹ درصد در سال ۹۹ رسید و در سال‌های ۹۹-۱۳۹۱، در رتبه دوم ( پس از استان تهران) قرار داشت.
در دهه ۹۰:سهم استان خوزستان از ارزش محصول ناخالص داخلی بدون نفت کشور بین ۵.۳ درصد تا ۶.۴ درصد در نوسان بود و در سال ۹۹ با سهم ۵.۸ درصد در رتبه سوم بین استان‌های کشور قرار داشت.
سهم ارزش محصول ناخالص داخلی بدون نفت از GDPR ( ارزش کل محصول ناخالص داخلی استان) از ۲۱.۱ درصد در سال ۱۳۹۰ ( رتبه ۳۰) با نوساناتی به ۳۵.۸ درصد در سال ۹۹ ( رتبه ۳۱ و کم‌ترین مقدار) رسید.
این آمارها، بیانگر نقش مسلط نفت در اقتصاد استان خوزستان می باشد.
سهم ارزش افزوده فعالیت استخراج نفت خام و گاز طبیعی استان خوزستان از رقم مشابه کشور بین ۵۸.۹ تا ۷۵.۴ درصد بود.
سهم ارزش افزوده فعالیت پرورش حیوانات (دام، طیور و زنبور عسل) استان از کشور با روند کاهشی از ۶.۴ درصد در سال ۹۰ ( رتبه ۵) به ۵.۵ درصد در سال ۹۹ ( رتبه ۷) کاهش یافت.
سهم ارزش افزوده فعالیت زراعت و باغداری استان از کشور بین ۵.۱ تا ۷ درصد ( در سال ۹۰ در رتبه ۴ و در سال‌های ۹۹- ۱۳۹۱ در رتبه ۵) بود.
سهم ارزش افزوده فعالیت ماهیگیری استان از رقم مشابه کشور بین ۸.۱ درصد در سال ۹۶ ( رتبه ۴ پس از استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر) تا ۱۱.۸ درصد در سال ۹۹ در رتبه ۳ ( پس‌از استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان) بود.
در سال ۹۹، ارزش افزوده بخش کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری برای هر فرد شاغل این بخش در استان (بهره‌وری نیروی کار)، در رتبه ۱۰ و ارزش افزوده حاصل از هر هکتار از سطح برداشت اراضی زراعی و باغی استان، در رتبه ۱۷ بین استان‌های کشور بود که نشان دهنده بهره‌وری پایین عوامل تولید این فعالیت در استان خوزستان می باشد .
سهم ارزش افزوده فعالیت تولید، انتقال وتوزیع برق بین ۱۱.۴ درصد در سال ۱۳۹۰ ( رتبه ۲ پس از استان تهران) تا ۲۰.۸ درصد در سال ۹۹ ( بیشترین مقدار و رتبه نخست) بود.
در سال ۱۴۰۰: سهم ارزش افزوده، تعداد شاغلان و ارزش صادرات مستقیم کارگاه‌های صنعتی دارای ۱۰ نفر کارکن و بیشتر استان خوزستان از ارقام مشابه کل کشور به ترتیب ۱۰.۲ درصد (رتبه ۳ پس از استان‌های تهران و اصفهان)، ۴.۷ درصد (رتبه ۷) و ۱۲.۳ درصد( رتبه ۳ پس از استان‌های بوشهر و هرمزگان) بود.
سهم ارزش افزوده، تعداد شاغلان و ارزش صادرات مستقیم کارگاه‌های صنعتی دارای ۴۹-۱۰ نفر کارکن استان خوزستان از ارقام مشابه کل کشور به ترتیب ۲.۶ درصد (رتبه ۱۳)، ۲.۵ درصد (رتبه ۱۳) و ۰.۷ درصد ( رتبه ۱۷) بود.
سهم ارزش افزوده، تعداد شاغلان و ارزش صادرات مستقیم کارگاه‌های صنعتی دارای ۵۰ نفر کارکن و بیشتر از ارقام مشابه کارگاه‌های صنعتی دارای ۱۰ نفر کارکن و بیشتر استان به ترتیب ۹۶.۸ درصد، ۸۷.۷ درصد و ۹۹.۶ درصد بود.
این آمارها نشان دهنده جایگاه پایین کارگاه‌های دارای ۴۹- ۱۰ نفر کارکن استان خوزستان در کشور می‌باشد.
سهم ارزش افزوده تولید مواد و فرآورده‌های شیمیایی (شامل: پتروشیمی ها) و فلزات پایه ( فولادسازی) از ارزش افزوده کارگاه‌های صنعتی دارای ۱۰ نفر کارکن و بیشتر استان خوزستان به ترتیب ۶۲.۸ و ۱۹.۵ بود به عبارتی ۸۲.۳ درصد از ارزش افزوده کارگاه‌های دارای ۱۰ کارکن و بیشتر استان خوزستان به این دو فعالیت اختصاص داشت.
۹۸.۳ درصد از ارزش دلاری صادرات مستقیم کارگاه‌های صنعتی استان، متعلق به این دو فعالیت بود.
سهم ارزش افزوده بخش خدمات ( شامل: عمده فروشی، خرده فروشی، هتل‌داری و رستوران، حمل و نقل، آموزش، بهداشت و درمان، امور دفاعی و انتظامی) از محصول ناخالص داخلی بدون نفت استان از ۴۳.۷ درصد در سال ۹۰ به ۳۸.۶ درصد در سال ۹۹ کاهش یافت؛ این کاهش به دلیل افزایش سهم بخش کشاورزی از ۸.۶ درصد در سال ۹۰ به ۱۲.۲ درصد در سال ۹۹ و افزایش سهم گروه صنعت از ۲۵.۷ درصد در سال ۹۰ به ۳۸.۵ درصد در سال۹۹ بود.
در دهه ۹۰ در استان خوزستان، فعالیت‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، تولید مواد و فرآورده‌های شیمیایی و حمل و نقل آبی و در سال‌های۹۹و ۹۸ فعالیت تولید، انتقال و توزیع برق فعالیت های پایه بودند.
فعالیت پایه، فعالیتی است که اهمیت نسبی آن در محصول ناخالص داخلی استان بیشتر از کشور باشد و مقدار آن برابر است با ارزش افزوده استان در فعالیت X نسبت به تولید ناخالص داخلی استان تقسیم بر ارزش افزوده همان فعالیت در کشور نسبت به تولید ناخالص داخلی کشور.
با بررسی رشد اقتصادی استان خوزستان در دهه ۹۰ باید گفت ؛ ارزش تولید ناخالص داخلی استان خوزستان از ۱۴۴۱.۶ هزار میلیارد ریال در سال ۹۰ به ۹۸۹.۴ هزار میلیارد ریال در سال ۹۹ ( به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) کاهش یافت که بیانگر میانگین نرخ رشد سالانه به میزان ۴.۱- درصد بوده و پس از استان کهگیلویه و بویراحمد (با میانگین نرخ رشد ۷.۴- درصد)، کم‌ترین میانگین نرخ رشد را در بین استان‌های کشور داشته است.
در دهه ۹۰، روند نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی و فعالیت استخراج معدن، هم سو بود که به دلیل سهم نزدیک به ۶۰ تا ۷۵ درصدی ارزش افزوده این فعالیت در ارزش تولید استان می باشد.
بیشترین نرخ رشد تولید ناخالص داخلی استان به میزان ۳۲.۵ درصد در سال ۹۵ (نخستین سال پس از توافق برجام) اتفاق افتاد.
میانگین نرخ رشد سالانه رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی شکار، جنگلداری و ماهیگیری در استان در دوره زمانی مورد نظر، ۴ درصد، در رتبه ۱۳ بين استان‌های کشور قرار داشت.
میانگین رشد سالانه تعداد شاغلان این بخش در استان در دوره زمانی مورد نظر ۰.۷ درصد در رتبه ۱۶ بین استان‌های کشور بود.
ارزش افزوده بخش کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری ( به قیمت ثابت سال ۹۰) برای هر فرد شاغل این بخش، از ۱۳۶.۲ میلیون ریال در سال ۹۰ ( رتبه ۱۱ بین استان‌های کشور) به ۱۸۱.۴ میلیون ریال در سال ۹۹ ( رتبه ۱۰) افزایش یافت که دلیل آن پایین بودن میانگین رشد سالانه شاغلان، نسبت به رشد سالانه ارزش افزوده این بخش بود.
میانگین نرخ رشد سالانه فعالیت استخراج معدن، ۵.۵ – درصد و گروه صنعت، ۲.۶- درصد (در رتبه ۲۹ بین استان‌های کشور ) بود.
در استان خوزستان، بیشترین رشد ارزش افزوده فعالیت استخراج معدن در سال ۹۵ ( پس از توافق برجام و کاهش تحریم‌های اقتصادی)، به میزان ۴۲.۷ درصد و گروه صنعت در سال ۹۶ به میزان ۱۵.۳ درصد بود .
این آمارها، نشان دهنده اثر بسیار زیاد تحریم‌های اقتصادی بر فعالیت های استخراج معدن ( که در استان خوزستان، بیش از ۹۹ درصد ارزش افزوده آن، به استخراج نفت خام و گاز طبیعی اختصاص دارد) و صنعت که ۸۲.۳ درصد ارزش افزوده آن به فعالیت تولید مواد و فرآورده‌های شیمیایی( پتروشیمی‌ها،…) و فلزات پایه( فولادسازی،…) اختصاص دارد، می باشد.
میانگین رشد سالانه ارزش افزوده تأمین آب، برق و گاز ۱.۳ – درصد و ساختمان، ۸.۸ – درصد بود.
میانگین ارزش افزوده بخش صنعت( شامل فعالیت‌های: استخراج معدن، صنعت، تامین آب، برق و گاز، ساختمان) ۵.۳ – درصد و میانگین رشد سالانه شاغلان این بخش، ۰.۰۵ – درصد بود.
به عبارتی با وجود کاهش سالانه ۵.۳ درصدی ارزش افزوده بخش صنعت، تعداد شاغلان تقریباً ثابت مانده و در نتیجه بهره‌وری نیروی کار این بخش کاهش یافته است.
در دهه ۹۹-۱۳۹۰، میانگین رشد سالانه ارزش افزوده بخش خدمات ( شامل: عمده فروشی، خرده فروشی، هتل‌داری و رستوران، حمل و نقل، آموزش، بهداشت و درمان، امور دفاعی و انتظامی) استان خوزستان به میزان ۲.۷ درصد در رتبه ۱۹ بین استان‌های کشور قرار داشت.
میانگین نرخ رشد سالانه شاغلان این بخش، ۱.۲ درصد بود. به دلیل بالا تر بودن نرخ رشد تولید نسبت به اشتغال، بهره‌وری نیروی کار در بخش خدمات استان در دهه ۹۰، مثبت بود.
سید لطف الله هاشمی
کارشناسی ارشد برنامه ریزی و توسعه اقتصادی
پرینت این خبر
